De islamitische staat, de kopten en de paus

Op 15 januari 2015 wordt een video op het internet geplaatst door Al-Hayat Media Center. De video laat de onthoofding zien van 21 mannen. De gewelddaad wordt opgeëist door de Tripoli-afdeling van IS. De boodschap is gericht aan de ‘naties van het kruis’. De 21 slachtoffers worden gepresenteerd als ‘mensen van het kruis, volgelingen van de vijandige koptische kerk’. De slachtoffers zijn gekleed in oranje tenues die doen denken aan de gevangeniskleding van Guantanamo Bay. De video zet in met veel dramatiek. A-capella gezang begeleidt de eerste teksten op het beeldscherm. Dan verschijnen de mannen in beeld; 21 in het oranje geklede mannen met gebogen hoofden, met daarnaast 21 in het zwart geklede figuren die hun handen in de nekken van hun slachtoffers houden. Ze lopen langs de kustlijn. In een volgende scene is te zien hoe de oranje mannen een geknielde houding hebben aangenomen, hun gezichten naar voren. Een man in militaire kleding staat precies in het midden en legt uit dat de kopten worden gedood als vergelding voor het lijden van moslims in Egypte. Een volgende scene toont hoe de hoofden van de mannen worden afgesneden. Het einde van de video toont de hoofden van de slachtoffers en een rood kleurende zee.

Op de video werd mondiaal met afkeur gereageerd. Egypte begon haast meteen IS-doelen in Libië te bombarderen. De Egyptische president Abdel Fattah al-Sissi sprak over een ‘walgelijke terreurdaad’ en het Witte Huis noemde de onthoofding ‘verwerpelijk en laf’. De koptische bisschop Anba Ernia publiceerde de namen van de slachtoffers op Twitter. In Cairo werden protestmarsen georganiseerd en verschenen de gezichten van de vermoorde mannen full-color op banieren. In Washington demonstreerde een in het oranje geklede groep koptische migranten terwijl zij riepen: “Obama, Obama, did you see? Christian blood in the sea”

Deze video en de reacties erop tonen goed hoe deze video verschillende frames mobiliseert. Met andere woorden: wat mensen in deze video denken te ‘zien’. Ik beperk me hierbij tot vier religieuze frames en laat de politieke (hoewel ook bijzonder interessant) even rusten.

Het eerste frame wordt geactiveerd door de taal van de daders en de ‘beeldtaal’ van de video. De onthoofdingen zouden een ‘vergeldingsactie’ zijn voor eerdere gewelddaden van de ‘koptische kerk’ waarbij wordt gerefereerd aan een casus van twee koptische vrouwen die ervan zouden zijn weerhouden zich te bekeren tot de islam. Een casus die al enige jaren populair was en in verschillende radicale teksten steeds grotere proporties aannam totdat, volgens het IS-magazine Dabiq, sprake was van marteling en moord. Daarnaast worden de kopten ‘kruisvaarders’ genoemd. Historisch gezien heeft de koptische kerk nooit officieel deelgenomen aan een kruistocht maar het gebruik van dit woord laat de dualiteit zien waarbinnen volgens de daders deze gewelddaad plaatsvindt en waardoor deze als ‘tegengeweld’ kan worden gerechtvaardigd.

Een tweede frame wordt actief na de onthoofding. Volgens sommigen sprak één van de mannen – onhoorbaar – de naam ‘Jezus Christus’ uit vlak voordat hij werd onthoofd. Dit verhaal werd populair op internet en ondersteunde verschillende frames. De koptische kerk verklaarde officieel dat de vermoorde mannen ‘rechtvaardige martelaren’ waren. Zes dagen nadat de video was geüpload kwam de koptische kerk met de mededeling dat deze ‘martelaren’ van ‘nu af aan’ zouden worden herdacht als ‘martelaren van het geloof’ in de koptische Synaxarium met hun eigen ‘martelarendag’ op 15 februari (de 8e Amshir van de koptische kalender). In Al-Our, waar 13 van de 21 migranten vandaan kwamen, wordt een kerk gebouwd, speciaal aan hen gewijd.

Een derde frame wordt actief in Rome, waar paus Franciscus de onthoofde mannen als ‘martelaren’ beschouwt die ‘werden gedood vanwege hun geloof’. Met deze visie roept hij binnen de roomse kerk de nodige weerstand op omdat de slachtoffers weliswaar christenen waren, maar wel van een andere kerk. Dit neemt niet weg dat Franciscus juist van het ‘bloed’ van deze ‘martelaren’ een oecumenisch gebeuren maakt dat ‘alle confessies verenigt’. binnen het door hem gebruikte frame van martelaarschap wordt het ‘vuile’ bloed van de ‘kruisvaarders’ het ‘verenigende’ bloed van ‘martelaren’.

Tenslotte wordt een politiek-religieus frame actief dat de mondiale bedreiging van de christelijke identiteit door moslims benadrukt. Officials van verschillende kerkgenootschappen, maar ook NGO’s en individuen op Twitter en Facebook reageerden krachtig tegen wat zij zagen als ‘de islamitische dreiging’ en vroegen aandacht voor de kwetsbare positie van christenen in moslimlanden. Mariz Tadroz publiceerde bijvoorbeeld een artikel in 50.50 Inclusive Democracy, waarin zij schreef dat de ontvoering van en moord op minderheden een ideologisch gemotiveerd politiek project is en erop is gericht het Midden-Oosten te zuiveren van haar religieuze minderheden.

De Egyptische migrantenarbeiders worden in Sirte als kopten ontvoerd, bij Tripoli als kruisvaarders gedood maar staan uiteindelijk als martelaren op in Cairo, al-Our en Rome. De kracht van frames is niet alleen dat zij de werkelijkheid veranderen en migranten transformeren tot kruisvaarders en martelaren, maar ook dat zij de werkelijkheid scheppen waardoor mensen deze frames (voor anderen) representeren.

Lucien van Liere