Religie in tijden van corona

Wat heeft een virus met religie te maken? Niets. Een virus is een biologisch verschijnsel. Het is niet religieus. Het heeft geen identiteit. Het houdt zich niet aan voorschriften anders dan die door het eigen genetische programma zijn bepaald en geeft zich niet over aan rituelen.
Maar dan…. ‘Pray like Jesus but wash your hands like Pilate’ staat op een groot Afrikaans billboard te lezen. Een Amerikaanse televangelist spreekt de duivel aan voor de camera terwijl hij roept: ‘I execute judgment on you COVID-19, in the name of Jesus’. Van mijn Indonesische vrienden krijg ik teksten doorgestuurd die alom worden verspreid: ‘God laat zich juist in de duisternis vinden’, gevolgd door een politiek gekleurd pleidooi voor de eenheid van het land. Via whatsapp bereiken mij berichten van o zo seculiere kennissen die vragen mee te doen een kaarsje te branden voor de overledenen. Samen met UNICEF wordt door een groep religieuze leiders een ‘Global Multi-Religious Faith-in-Action Covid-19’ initiatief georganiseerd. Het onderzoeksbureau Citisens stuurde mij een enquete over de vraag of religieuze overtuiging invloed heeft op de omgang met de coronacrisis. Op websites kom je vragen tegen als ‘is Corona een straf van God?’, en: ‘hoe leert corona ons saamhorigheid?’ Minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge eindigt een toespraak met: ‘maar we zijn misschien wel nog nooit zo dicht bij elkaar geweest’.
Wat heeft een virus met religie te maken? Niets. Maar de manier waarop mensen reageren op de effecten van een destructief virus zijn vaak wel degelijk religieus. Dit zegt iets over de relevantie van religie. Het gaat hierbij dan vooral om de vraag wanneer een religieus perspectief belangrijk wordt voor mensen om zich met elkaar te verbinden en zo een actuele situatie te doorstaan. Rituelen als het plaatsen van kaarsjes of het bezweren van de duivel zijn pogingen om ziekte en dood een plaats te geven binnen kaders die herkenbaar zijn. Doordat een ritueel zich herhaalt en meer individuen een kaarsje branden vanuit hun geïsoleerde situatie ontstaat toch verbinding. Het kaarsje zelf is betekenisloos, maar verkrijgt betekenis doordat mensen er in rituele handelingen iets mee doen waardoor hun onderlinge verbondenheid door dat kaarsje wordt uitgedrukt. En zo ontspant dit kaarsje onze angsten en bezorgdheid waardoor wij ons toch gedragen voelen. Ook de krachtige toespraak van de duivelbezwerende Amerikaanse televangelist heeft een vergelijkbaar effect. Door COVID-19 aan te spreken als duistere macht die uit is op de vernietiging van de mens geeft hij betekenis aan het virus. Hij roept mensen met kracht op zich hiertegen te verzetten. Dit dualisme plaatst mensen aan de kant van de goede strijd. Handen wassen en afstand bewaren wordt zo een gevecht tegen de duivel, een religieus ritueel dat mensen verenigt in de strijd tegen de vernietiger van het leven. Ook dat verbindt. Samen strijden voor het goede tegen het kwaad is altijd al een van de krachtigste factoren van sociale verbinding geweest. Wat heeft religie te maken met een virus? Alles. Althans, voor even.

Lucien van Liere