Een Perzische Valentijn: “Ik kniel voor je neer, geen deur naar de Kaaba is open”

“Ik hou van jou en ik blijf je trouw.” Zo worden populaire liefdesliedjes nog wel eens gekenschetst. Inderdaad blinken veel bekende popliedjes in de Angelsaksische traditie niet uit in poëtische diepgang. Al zijn er natuurlijk uitzonderingen – denk aan Bob Dylan.

Perzische popmuziek

In de Perzische populaire muziektraditie zien we iets heel anders. Daar valt op dat zangers veelal putten uit de rijke klassieke Perzische poëzie van Hafez, Rumi of andere dichters. Soms worden de gedichten zelf gebruikt, soms zijn het nieuwe liedteksten met thema’s en metaforen uit de klassieke poëzie.

Een voorbeeld is het volgende bekende popliedje van de populaire zanger Dariush Eqbali (1951). Vóór de revolutie van 1979 was hij al enorm populair en zijn populariteit is alleen maar toegenomen na zijn vlucht naar de Verenigde Staten. Als 73-jarige geeft hij nog altijd wereldwijd concerten. Ook worden zijn liedjes geïmiteerd door jongere generaties. Een van de redenen voor zijn populariteit is het politieke engagement in de teksten, zowel vóór als na de revolutie.

Klassieke Perzische poëzie

In zijn liefdesliederen put Eqbali uit de klassieke Perzische poëzie. Het zijn religieuze gedichten, maar wel met een tegendraadse boodschap. In de klassieke poëzie worden de heiligste islamitische leerstellingen bekritiseerd om een nieuwe benadering van het geloof te introduceren. Deze thema’s zijn altijd populair gebleven in de Perzisch-talige wereld en ze worden nog steeds gebruikt.

Het volgende liefdeslied is modern, maar bijna alle motieven komen uit de klassieke religieuze poëzie. Het is ingekaderd binnen de religieuze context van een bedevaart naar Mekka, de geliefde als het huis van God (Kaaba). De Kaaba is de richting van het verplichte dagelijkse gebed (qibla) voor alle moslims over de hele wereld.

De Perzische poëzie koppelt bijna alle elementen van deze bedevaart aan de geliefde en de relatie met haar minnaar. Het vergelijkt de gevaarlijke reis naar Mekka met de psychologische beproevingen van de minnaar om zijn geliefde voor zich te winnen. De woorden stellen de toewijding van de bedevaartganger om Gods huis te bezoeken gelijk aan het verlangen van de minnaar om zijn geliefde te zien.

Liedtekst

Het tekst van het lied van Eqbali, waarvan hier een imitatie te horen en te zien is, gaat als volgt:

رو به تو سجده ميكنم دری به كعبه باز نيست
بس كه طواف كردمت مرا به حج نياز نيست
به هر طرف نظر كنم نماز من نماز نيست
مرا به بند ميكشی از اين رهاترم كنی
زخم نميزنی به من كه مبتلاترم كنی
از همه توبه ميكنم بلكه تو باورم كنی

قلب من از صدای تو چه عاشقانه كوك شد
تمام پرسه های من كنار تو سلوك شد
عذاب ميكشم ولی عذاب من گناه نيست
وقتی شكنجه گر تويی شكنجه اشتباه نيست

Ik kniel voor je neer: geen deur naar de Kaaba is open;

Ik ben zo vaak om je heen gelopen, de bedevaart naar Mekka is overbodig

Welke kant ik mijn blik werp, mijn gebed is geen gebed meer.

Mocht je me in kettingen leggen, dan maak je mij nog vrijer;

Je brengt me geen wonden toe en daarmee kwel je me nog meer.

Ik keer mij af van iedereen, wellicht kun je mij geloven.

Hoe liefdevol werd mijn hart gestemd door jouw stem!

Al mijn omzwervingen veranderden in een spirituele zoektocht aan jouw zijde.

Ik lijd, maar dit lijden is geen zonde:

Als jij de folteraar bent, is foltering geen vergissing.

Het gedicht begint meteen met het vervangen van de Kaaba door de geliefde. Omdat er geen manier is om de Kaaba te bereiken, is de minnaar bereid om voor zijn geliefde te knielen met dezelfde intense liefde en ijverige toewijding. Hij heeft zijn trouw aan de geliefde bewezen door haar in het middelpunt van de belangstelling te plaatsen. Hij concentreert zich op de geliefde en loopt om haar heen zoals pelgrims rond het huis van God lopen. Deze diepe liefde voor de geliefde vervangt de religieuze verplichting om op bedevaart te gaan, wat verplicht is voor moslims, eens in hun leven als ze het zich kunnen veroorloven.

Tegendraads

Het tegendraadse element van het gedicht ligt in de suggestie om de liefde voor God in te ruilen voor een aardse geliefde. In de derde regel vervangt de dichter zelfs het verplichte dagelijkse gebed voor het concentreren op de geliefde. De minnaar geeft zichzelf volledig over aan de geliefde en accepteert alle beproevingen.

De masochistische aard van deze liefde, prominent in de laatste regels van het lied, kenmerkt de klassieke Perzische liefdespoëzie. In deze traditie is de geliefde onverschillig, hooghartig en onverzettelijk en kwelt de minnaar voortdurend. Zolang de minnaar wakker is, ervaart hij de wreedheden en vernederingen van de geliefde. Als hij echter in slaap valt, verschijnt de geliefde in zijn droom, die hem zodanig kwelt dat hij er wakker van wordt. Ondanks al deze angst en lijden blijft de minnaar trouw en verheerlijkt zelfs de marteling door de geliefde.

Het lied van Dariush laat zien hoe diep de tegendraadse motieven uit de klassieke liefdespoëzie verankerd zijn in de hedendaagse Perzische cultuur. Het lied laat ook zien hoe religieuze motieven worden vervlochten met liefdesthema’s in een seculiere context.

Asghar Seyed-Gohrab is hoogleraar Perzische en Iraanse Studies aan het Departement Filosofie en Religiewetenschap van de Universiteit Utrecht. Afbeelding: een beeld uit de videoclip van Dariush Eqbali (bron: YouTube)