Rationele duiding in emotionele tijden

Eén ding dat wetenschappers vaak lastig vinden is omgaan met de media. Dat is niet zo vreemd. In de wetenschap is er ruimte voor uitleg, feitelijke onderbouwing en vele tinten grijs. In de media moeten dingen daarentegen vaak kort, snel en eenvoudig uitgelegd worden. Dat gaat nogal eens ten koste van de nuances die wetenschappers zo dierbaar zijn. Sommigen van hen mijden daarom de media het liefst. In deze blog post wil ik graag laten zien waarom het belangrijk is de inzichten van de wetenschap in de media te blijven delen met een breder publiek.

Hamas

Enige tijd geleden werd ik uitgenodigd door het radioprogramma Dr. Kelder & Co., waarin ik geïnterviewd werd over Hamas. De directe aanleiding hiervoor was dat ik over deze organisatie een boek aan het schrijven ben dat in de herfst van 2024 uitkomt. De bredere context was natuurlijk de oorlog in de Gazastrook als gevolg van de aanslag door Hamas van 7 oktober 2023. In de uitzending werd van mij als wetenschapper gevraagd het beleid van Hamas te duiden.

Na het interview, dat zo’n 17 minuten duurde, zetten de programmamakers een kort stukje eruit op X. Dit leidde tot honderden, veelal negatieve, reacties. Uit deze reacties bleek dat velen het interview niet hadden beluisterd. Sommigen leken zelfs niet de moeite te hebben genomen het korte stukje te beluisteren. Ze leken vooral af te gaan op het tekstje dat erbij was geplaatst. Daar stond: “Hamas is wel een religieuze organisatie, maar niet (zoals bijv. IS) uit op een islamitische heilstaat. ‘Hamas is in de ogen van Al Qaida en IS gewoon ongelovig’.”

Staatsgevaarlijk

Hoewel slechts een deel van het tekstje van mij afkomstig was (dat overigens feitelijk correct was) en ik er juist altijd heel bewust naar streef objectief te zijn, werd me van alles naar het hoofd gegooid. Zo suggereerden velen dat ik Hamas eigenlijk wel een prima organisatie van aardige jongens vond. Anderen trokken mijn wetenschappelijke staat van dienst in twijfel. Eén persoon noemde me “een vieze Jodenhater” en “een kankergezwel”. Iemand anders meende de discussie te verrijken door mij “een debiele duider” en “knettergek” te noemen. Weer een ander bestempelde me als “idoot” en “staatsgevaarlijk”. Zo ging dat nog wel even door, waarbij ik de islamofobische opmerkingen voor het gemak nog even achterwege laat.

Nu is het Palestijns-Israëlisch conflict natuurlijk iets dat bij velen heftige emoties oproept. Dat is begrijpelijk. Daarnaast is X ook bij veel andere kwesties geen toonbeeld van nuance of fatsoen. Het is daarom belangrijk deze ervaring – die voor mij overigens niet de eerste van dit type was – niet te veralgemeniseren. Bovendien zou het jammer zijn als wetenschappers zich door dit soort onbeleefde bejegeningen uit het veld laten slaan. Als mediaoptredens er alleen maar toe zouden leiden dat je uitgescholden wordt, kun je er beter de brui aan geven. Toch zijn er ook in de reacties op dit interview redenen te vinden die er juist op wijzen dat wetenschappers onmisbaar zijn in de media.

Nuance

Een deel van de reacties op mijn radio-interview kwam waarschijnlijk van mensen die vooral hun eigen standpunt verwoord wilden zien door een wetenschapper. Doet die persoon dat niet, dan heb je het al snel verbruid. Dit soort mensen is wellicht onmogelijk tevreden te stellen door wetenschappers. Van hen mag je immers een grondige analyse verwachten, niet dat ze als spreekbuis voor iemand optreden. Ik vermoed echter dat een veel groter deel van de reacties niet voortkwam uit onwil om mijn analyse te duiden. Het ging hier om onkunde met nuance om te gaan.

Uit de reacties op mijn mediaoptreden bleek duidelijk dat veel reageerders weinig verschil zagen tussen wat het programma schreef en wat ik had gezegd. Zo leek het woord “heilstaat” nogal eens aan mij toegschreven te worden, terwijl ik dat woord niet had gebruikt. Daarnaast hadden velen niet door dat een vergelijking tussen A en B, waarbij B negatiever naar voren komt, niet wil zeggen dat A positief is. Sterker nog, dit zei ik zelfs expliciet in het interview. Dit soort nuances gaat vaak verloren in de hoofden van velen die ze wel zien, maar niet observeren.

Feiten

Een ander aspect van de reacties dat ik opvallend vond was dat velen kennelijk niet het onderscheid wisten te maken tussen een feitelijke uitspraak en een mening. Zo is een  analyse die aangeeft dat dingen rond Hamas misschien anders liggen dan je denkt niet hetzelfde als een steunbetuiging aan die organisatie. Evenzeer is aangeven dat bepaalde zaken ingewikkelder zijn dan vaak gedacht wordt geen stellingname voor of tegen het een of het ander, maar simpelweg doen wat wetenschappers eigen is: uitleggen. Dat dit niet helemaal in iemands straatje past, wil nog niet zeggen dat de uitlegger in kwestie een ander politiek standpunt huldigt.

Gedeeltelijk heeft deze onkunde in het onderscheiden van feiten en meningen mijns inziens te maken met wat een bekende journalist eens zei: mensen willen geen news; ze willen views. Gecombineerd met de sterke polarisatie rond het Palestijns-Israëlisch conflict, herkent men een feitelijke analyse al snel niet als zodanig, maar ziet men het simpelweg als vóór of tégen iets. Dat er ook nog mensen zijn die juist géén stelling in willen nemen en de normen van de wetenschap willen vertalen naar de media komt bij velen kennelijk niet op.

Noodzaak

Juist daarom is de blijvende aanwezigheid van wetenschappers in de media zo’n noodzaak. Zij zijn bij uitstek degenen die voor nuance en feiten kunnen zorgen in debatten waar beiden vaak ontbreken. Natuurlijk zijn wetenschappers ook feilbare mensen die soms fouten maken. Uiteraard hebben wetenschappers ook meningen (en steken ze die soms ook niet onder stoelen of banken). Dat laat echter onverlet dat hun genuanceerde en feitelijke bijdragen aan maatschappelijke kwesties broodnodig zijn. Dan maakt het niet uit of dat nu over corona, het Palestijns-Israëlisch conflict of het weer gaat. Als wetenschappers die les uit mijn ervaring leren, is zelfs al het bovengenoemde gescheld niet voor niets geweest.

Joas Wagemakers is universitair hoofddocent Islam & Arabisch aan het departement Filosofie en Religiewetenschappen van de Universiteit Utrecht. Afbeelding: Wikimedia Commons.